In deze column staat de auteur stil bij het eeuwfeest van de Inspectie der Rijksfinanciën (IRF), de waakhond van de rijksfinanciën, de oren en ogen maar vooral ook de scherpe tanden van de minister van Financiën.

Duurzaamheid wordt steeds belangrijker. Naast ‘goed voor de planeet’ moet beleid ook resultaten opleveren die blijvend zijn. Maar voor duurzame verandering zijn vaak ingewikkelde programma’s nodig. Hierdoor komen traditionele evaluatievragen als ‘Heeft beleid effect?’ in een ander daglicht te staan en zijn nieuwe onderzoeksmethoden nodig. Tegelijkertijd kunnen ook bescheiden maatregelen tot grote veranderingen leiden.

Beleidsonderzoekers kunnen niet alle patronen doorbreken die ons sociaal contract op de proef stellen, maar ze kunnen wel verschil maken door spiegels voor te houden en handelingsperspectieven te bieden. Te vaak wordt meer bewijswaarde gehecht aan rationeel-analytisch of positivistisch onderzoek, zoals doelmatigheidsonderzoek, en minder aan kwalitatief onderzoek, dat meerdere realiteiten benadrukt. Beleidsonderzoekers kunnen laten zien hoe dit elkaar aanvult en van betekenis is voor effectief en legitiem beleid. In dit essay laat de auteur zien wat een sterk sociaal contract vraagt van beleidsmakers en onderzoekers.

Coproductie is niet meer weg te denken uit de Nederlandse bestuurspraktijk. Hierbij ligt de focus vooral op de lokale bestuurslaag, waar coproductie makkelijker te implementeren zou zijn. Toch bestaan er wel degelijk coproductie-initiatieven op regionaal en nationaal niveau. De lokale, regionale en nationale overheid vervullen echter staatsrechtelijk en institutioneel gezien andere functies en voeren andere taken uit. Daarnaast verschilt de (gepercipieerde) afstand tussen burger en overheid tussen de bestuurslagen, evenals het abstractieniveau van de onderwerpen die op de betreffende bestuurslaag worden behandeld. Bestaand onderzoek richt zich echter nauwelijks op de vraag of coproductie hiermee wel op dezelfde wijze wordt vormgegeven op de verschillende bestuurslagen. Dit exploratieve onderzoek verkent deze verschillen door het bestuderen van zes coproductie-initiatieven op het gebied van duurzaamheid en ruimtelijke ordening en pleit voor meer onderzoek naar coproductie op regionaal en nationaal niveau.

Het evalueren van maatschappelijke relevantie is niet altijd vanzelfsprekend voor financiers of onderzoekers. Dit lijkt vaak te abstract of verheven. Met name onderzoekers zijn gewend om de effectiviteit van een interventie op een bepaald doel of een bepaalde doelgroep te meten, maar breiden hun bevindingen niet uit naar hoe dit relevant kan zijn voor het veld. Aan de hand van een praktijkvoorbeeld, het ZonMw-onderzoeksprogramma Suïcidepreventie, wordt besproken hoe de maatschappelijke relevantie is geëvalueerd en welke uitdagingen dit met zich mee brengt. Zo is er geen eenduidige objectieve manier om maatschappelijke relevantie te evalueren. Ook waren de onderzoeksmethoden van de projecten binnen het onderzoeksprogramma erg verschillend. De aanbevelingen vanuit dit project kunnen toekomstige onderzoekers helpen om de maatschappelijke relevantie van hun onderzoek te evalueren. Verdere ontwikkeling en implementatie van gestandaardiseerde methoden of tools die de complexiteit binnen en tussen projecten vastleggen en maatschappelijke relevantie kunnen beoordelen, zijn nodig.